Obchodzony dziś Ogólnopolski Dzień Seniorów to okazja do podkreślenia roli pracy nad miastami i gminami przyjaznymi starzeniu. A wyzwanie jest ogromne

Starzejemy się. Na pewno słyszeliście to hasło w mniej lub bardziej poważnych sytuacjach od przyjaciół, znajomych czy współpracowników. Może zdarzyło wam się nawet tak powiedzieć. Pomyśleć. Przemyśleć to. Przepracować. Opić. Albo opalić. Niektórzy z was pewnie zauważyli przy tym, że proces starzenia się nie dotyczy tylko naszego upływu lat, ale ma bardzo szeroki kontekst. Warto mu się przyjrzeć, bo problem jest poważny i dotyczy nas wszystkich.

Według Eurostatu w 2060 roku będziemy jednym z najstarszych społeczeństw Europy. Aż 33% Polek i Polaków osiągnie tzw. trzeci wiek (65+), w związku z czym procent obywateli w wieku produkcyjnym spadnie do 54. Krajowi i międzynarodowi eksperci alarmują, że już za chwilę będzie za późno, by cokolwiek zmienić w tym kontekście. Tym bardziej, że starania naszego państwa w tej kwestii są więcej niż skromne. Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła latem druzgoczące wnioski z analizy polityki prorodzinnej kraju. Na ich podstawie można nawet wysnuć wnioski, że polityka prorodzinna w Polsce w zasadzie nie istnieje, czego wynikiem będzie m.in. stopniowy spadek populacji. Autorzy raportu szacują, że w 2060 roku osiągnie ona poziom 33 milionów. Do kotła niepokoju Eurostat dorzuca fakt, że już dziś 16% Polaków jest w wieku poprodukcyjnym, a w niektórych gminach procent ten wynosi o kilka, nawet kilkanaście punktów więcej. Jednocześnie w diagnozach europejskich to właśnie dyskryminacja ze względu na wiek jest wymieniana jako najczęściej doświadczana przez Polaków forma dyskryminacji. Fakt ten ilustrują też m.in. dokumenty Wydziału Analiz i Statystyki Departamentu Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wskazujące na rosnące na przestrzeni ostatniej dekady bezrobocie w grupie wiekowej 50+.

Czytaj najnowsze wydania Res Publiki: o wychowaniu do innowacyjności, o potrzebie mocy i o radykalizmie miejskim. Wszystkie dostępne są na stronie naszej księgarni

Wraz z nami szybko starzeją się więc też społeczności naszych miast. Jak nigdy wcześniej polskie gminy potrzebują w związku z tym skutecznego wprowadzenia w życie długofalowej polityki prorodzinnej oraz senioralnej. Musimy efektywnie i kompleksowo odpowiedzieć na potrzeby ich najstarszych mieszkańców – zarówno tych aktualnych, jak i przyszłych. A te rozpoczynają się m.in. od dostępu do geriatrów i gerontologów, rynku pracy, tanich mieszkań i niezawodnego transportu publicznego. Kończą zaś na świeżym powietrzu, przestrzeniach publicznych wyposażonych w toalety i ławki, budynkach pozbawionych barier architektonicznych oraz lokalnych centrach społecznościowych. Od kilku lat coraz liczniejsze środowiska prowadzą w związku z tym działania wychodzące naprzeciw tym demograficznym wyzwaniom. Jak mantra podkreślana jest przez nie potrzeba efektywnego inwestowania w długofalową politykę prorodzinną i senioralną. Działania specjalistów pracujących w kontekście starzenia się przynoszą skutki – efekty walki prowadzonej na poziomie centralnym i samorządowym są coraz bardziej widoczne. Pojawiają się nowe opracowania, dokumenty i przedsięwzięcia ministerialne i idą za nimi coraz ciekawsze pod względem merytorycznym komisje, zespoły parlamentarne oraz rady w ministerstwach i gminach. Prace tych organów owocują kolejnymi ustawami, uchwałami, programami i strategiami powstającymi zarówno na poziomie centralnym, jak i samorządowym. A jednak wciąż coś nie działa. Problem polega na tym, że tylko część z tych inicjatyw realnie przekształca rzeczywistość. Wiele z nich funkcjonuje niestety fasadowo. W rezultacie jakość życia seniorów z różnych grup społecznych, ekonomicznych i wiekowych nie podnosi się w sposób spójny, a praca nad tym procesem w ogromnej części nadal nie jest kompleksowa i interdyscyplinarna. Dlatego też w 2014 roku jako Magazyn Miasta podjęliśmy się przetłumaczenia i opatrzenia polskim kontekstem przewodnika po miastach przyjaznych starzeniu Globalnej Sieci Miast i Gmin Przyjaznych Starzeniu Światowej Organizacji Zdrowia. Prowadzimy przy tym działania popularyzujące wiedzę wypracowaną przez WHO oraz własne badania (aktualnie badanie „Starsze Miasta: Kultura”, raport dostępny będzie w styczniu na www.magazynmiasta.pl) i przedsięwzięcia na rzecz podjęcia kompleksowych działań przystosowujących polskie gminy do godnego życia ich najstarszych mieszkańców. Dążymy jednocześnie do redefinicji powszechnego rozumienia pojęcia starości i społecznej roli młodości oraz uświadomienia młodszym pokoleniom, że doświadczenie starzenia się jest zjawiskiem dotyczącym w takiej samej mierze dwudziestolatków, jak i osiemdziesięciolatków, choć w różnych wymiarach. Tylko społeczeństwo uznające starzenie się jako doświadczenie wspólne oraz międzypokoleniowo kreujące jego społeczny charakter ma szansę być społeczeństwem przyjaznym temu procesowi.

Dlatego też potrzebujemy realnych i systemowych projektów nastawionych na zaspokajanie potrzeb i niedoborów zarówno seniorów aktywnych, jak i nieaktywnych – wykluczonych z życia społecznego, odizolowanych, samotnych z różnych powodów charakterologicznych, społecznych, ekonomicznych, czy zdrowotnych. Rzecz jasna – nie jesteśmy bogatym krajem, a problemów w tym kontekście mamy mnóstwo. Sytuacja wymaga więc m.in. kreatywności decydentów i mieszkańców – radykalności i odwagi do podejmowania niestandardowych przedsięwzięć, w tym tych bazujących na potędze wykorzystywania potencjału istniejących już zasobów. Niektóre z możliwości pracy na tego typu gruncie opisaliśmy w 3 i 10 numerze Magazynu Miasta i naszym opracowaniu przewodnika WHO. Zachęcamy do ich lektury, bo na wysokiej jakości życia najstarszych Polaków zależeć dziś powinno każdemu z nas – co jak co, ale akurat seniorami będziemy niemalże wszyscy!

Marta Żakowska – redaktorka naczelna Magazynu Miasta, członkini Fundacji Res Publica i Instytutu badań Przestrzeni Publicznej. Inicjatorka programu „Starsze miasta” realizowanego w Res Publice w ramach DNA Miasta

Polecamy:

„Miasta Przyjazne Starzeniu: Przewodnik”. Magazyn Miasta, Res Publica, 2014

„Radykalizm miejski”, Magazyn Miasta #10 (2/2015), Res Publica, 2015

„Starsze miasto”, Magazyn Miasta #3 (2/2013), Res Publica, 2013

fot. A. Cohn / cc flickr.com