Prywatne firmy mają szansę stanąć na czele odrodzenia gospodarczego Ukrainy

Instrument na rzecz Ukrainy (Ukraine Facility) oferuje znaczne korzyści dla firm inwestujących w Ukrainie, więc dlaczego biznes się wstrzymuje?

Mimo trwającej wojny, Ukraina oferuje znaczny potencjał inwestycyjny ze względu na duży rynek konsumencki, konkurencyjną siłę roboczą, strategiczne położenie i bogate zasoby naturalne. Dotyczy to w równym stopniu ukraińskiego sektora najnowocześniejszych technologii, jak i tradycyjnych sektorów, takich jak infrastruktura, energia odnawialna, opieka zdrowotna, edukacja i rolnictwo, z których wiele wymaga działań naprawczych.

W rzeczywistości od czasu rozpoczęcia inwazji na pełną skalę dokonano już kilku dużych inwestycji prywatnych, w które zaangażowały się takie firmy jak Kronospan, Unilever, ArcelorMittal, Kingspan i Nestlé. Niektóre z tych przedsięwzięć były wspierane przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju i pozytywnie wpłynęły na odbudowę Ukrainy, kładąc podwaliny pod przyszły wzrost.

 

Od pomocy humanitarnej do inwestycji w odbudowę

Badania pokazują, że od 2022 roku pomoc humanitarna dostarczana przez małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) z zagranicy stopniowo przesuwa się w kierunku działań mających na celu odbudowę. Wysiłki te obejmują zatrudnianie większej liczby pracowników, szkolenie pracowników i urzędników, wspieranie fizycznej odbudowy i włączanie możliwości inwestycyjnych do długoterminowego planowania biznesowego Ukrainy.

Projekt naprawy gospodarczej finansowany przez Unię Europejską napędza te inicjatywy, a pożyczki i gwarancje mają zachęcać do prywatnych inwestycji w Ukrainie. W ramach unijnego instrumentu Ukraine Facility przeznaczono 50 miliardów euro na pomoc w odbudowie Ukrainy, przy czym w filarze II, Ukraine Investment Framework (UIF), przeznaczono do 9,3 miliarda euro na gwarancje i dotacje. Fundusze te są ukierunkowane na sektor energetyczny, rozwój lub naprawę infrastruktury, MŚP, gminy i regiony. Wsparcie finansowe koncentruje się na MŚP działających w regionach okupowanych i na linii frontu, przedsiębiorstwach prowadzonych przez weteranów wojennych lub grupy szczególnie wrażliwe oraz firmach inwestujących w rozwój produkcji i zielone technologie.

Głównym celem jest odbudowa infrastruktury krytycznej przy jednoczesnym promowaniu transformacji ekologicznej i cyfrowej. Dzięki dostosowaniu do przepisów i standardów UE, odbudowa Ukrainy przyczyni się do jej integracji z rynkiem europejskim i długoterminowej stabilności. Partnerstwa między państwami członkowskimi UE, rządem Ukrainy i międzynarodowymi instytucjami finansowymi mają na celu zmniejszenie ryzyka inwestycyjnego i pozyskanie do 40 miliardów euro prywatnych inwestycji poprzez finansowanie w ramach II filaru.

Ukraiński rząd ma duże oczekiwania co do wdrożenia komponentu inwestycyjnego ukraińskiego instrumentu. Wicepremier Julia Svyrydenko przewiduje, że Ukraiński Fundusz Inwestycyjny (UIF) przyciągnie do 40 miliardów euro inwestycji publicznych i prywatnych. Ukraiński rząd przedstawił te możliwości inwestycyjne na konferencji na temat odbudowy Ukrainy w Berlinie w czerwcu 2024 roku za pośrednictwem Przewodnika Inwestycyjnego Ukrainy, opracowując mapę drogową dla potencjalnych partnerów.

 

Zaangażowanie Europy Środkowej i Wschodniej w projekt Ukraine Facility

Firmy z Europy Środkowo-Wschodniej, zwłaszcza z Polski i Czech, stają się kluczowymi graczami w odbudowie Ukrainy. Dzięki bliskości geograficznej i doświadczeniu na rynku ukraińskim, firmy te są dobrze przygotowane do pełnienia roli lidera. Rosnąca liczba ukraińskich przedsiębiorców założyła firmy w Polsce od 2022 roku, umacniając tym samym więzi.

Polski Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) i czeski Narodowy Bank Rozwoju (NBR) aktywnie wspierają przedsiębiorców chcących inwestować w Ukrainie, oferując gwarancje i kredyty inwestycyjne na projekty odbudowy zatwierdzone w ramach Planu Ukraińskiego.

Aby kwalifikować się do otrzymania pożyczki, firmy muszą być zarejestrowane w Ukrainie lub nawiązać współpracę z firmami ukraińskimi, wspierając lokalne przywództwo w kształtowaniu przyszłości kraju. Dodatkowo, pożyczki są oferowane w euro, aby złagodzić ryzyko kursowe związane z hrywną.

Polska Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE) połączyła również siły z agencją gwarancji inwestycyjnych Grupy Banku Światowego, aby zaoferować ubezpieczenie dla firm zaangażowanych w odbudowę Ukrainy. Co więcej, polski BGK opracowuje portfelowe gwarancje dla kredytów udzielanych przez ukraińskie banki w celu wsparcia potrzeb samorządów lokalnych w zakresie zamówień publicznych, w których główną rolę odgrywają polskie firmy i produkty. W tym celu, podczas niedawnego wydarzenia na Narodowym Uniwersytecie Technicznym w Łucku na Wołyniu, Paweł Kowal, przewodniczący Rady Współpracy z Ukrainą, zachęcał obecnych polskich przedsiębiorców do składania wniosków inwestycyjnych do BGK w ramach Instrumentu Ukraińskiego.

Podczas gdy Polska poczyniła znaczne postępy w kierunku inwestycji w Ukrainie, Czechy nie stworzyły jeszcze krajowego systemu zapewniającego gwarancje dla prywatnych inwestorów. Niemniej jednak kraj ten poczynił pewne postępy w opracowywaniu instrumentów proeksportowych i infrastruktury państwowej, aby potencjalnie wspierać takie inicjatywy w przyszłości.

Niedawno Czeska Agencja Ubezpieczeń Eksportowych (EGAP) wprowadziła program „Fundusz Ukraiński”, przeznaczając 13,5 mln euro na wsparcie czeskich inwestorów prywatnych w Ukrainie. Ze względu na ograniczone finansowanie i rygorystyczne warunki, program ten nie zwiększył jeszcze znacząco zaangażowania nowych czeskich firm w ukraińskie inwestycje. Jednocześnie czeski bank NRB pozycjonuje się jako dodatkowe źródło finansowania dla inwestorów, którzy chcą skorzystać z funduszy Ukraine Facility.

 

Inwestycje mimo niepewności

Według badania zleconego przez Atlantic Contract i opublikowanego w Rzeczpospolitej, co dziesiąta polska firma „zdecydowanie” rozważa inwestycje w Ukrainie. Spośród 500 ankietowanych firm, 29% bada możliwości, z czego 41% w sektorze produkcyjnym. Mimo trwającej wojny i niepewności prawnej, zainteresowanie polskiego biznesu pozostaje wysokie.

Aby polskie firmy mogły w pełni skorzystać z dostępnych gwarancji kredytowych, należy dopełnić formalności i uruchomić fundusze krajowe. Polsko-Ukraińska Izba Gospodarcza twierdzi, że do tej pory udzieliła wsparcia 50 projektom zgłoszonym do BGK, ale Polska nadal finalizuje pewne formalności prawne, aby w pełni uczestniczyć w instrumentach finansowych Ukraine Facility. W ramach BGK musi zostać utworzony fundusz instrumentów współpracy rozwojowej, który umożliwi bankowi realizację zadań związanych ze współpracą rozwojową.

Obecnie polskie instytucje stoją przed wyzwaniem wykorzystania unijnych instrumentów finansowych w pomocy rozwojowej ze względu na brak odpowiednich rozwiązań prawnych umożliwiających ich udzielanie za pośrednictwem polskich instytucji. BGK nie może jeszcze korzystać ze środków pozyskiwanych przez Komisję Europejską i inne międzynarodowe instytucje finansowe spoza Polski. Aby temu zaradzić, BGK przechodzi proces, który umożliwi mu wspieranie rozwoju w imieniu państwa polskiego za granicą, co otworzy możliwości współpracy z międzynarodowymi instytucjami pomocowymi oraz dostęp do zagranicznych środków przeznaczonych na współpracę rozwojową.

Specjalny projekt ustawy zmieniającej zasady współpracy rozwojowej w Polsce został przedstawiony przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. Początkowo zakładano, że prace nad nim zakończą się w kwietniu 2025 roku, jednak projekt może ulec opóźnieniu. Mimo tych niepowodzeń eksperci są zgodni, że najbardziej obiecujące możliwości dla polskich firm leżą w energetyce, infrastrukturze transportowej, odbudowie miast i usługach komunalnych. Obecnie na Ukrainie działa 3 600 polskich firm, z czego 300 nowych powstało w czasie wojny.

W październiku interesariusze z Polski, Litwy, Rumunii i Słowacji wzięli udział w Kongresie Wspólnej Przyszłości na rzecz Odbudowy Ukrainy. Podczas tego wydarzenia polskie Ministerstwo Funduszy Rozwoju i Polityki Regionalnej podpisało umowę z BGK w sprawie uruchomienia nowego mechanizmu wsparcia, który zapewnia preferencyjne pożyczki dla firm zaangażowanych w odbudowę Ukrainy, ale działających w Polsce.

Program pilotażowy ma budżet 250 mln zł i oferuje pożyczki do 10 mln zł, spłacane przez 10 lat. Kwalifikujące się działania obejmują wspieranie operacji eksportowo-importowych, magazynowania, logistyki i wspólnych przedsięwzięć między polskimi i ukraińskimi firmami.

BGK podpisał również umowy z JSC KredoBank i PrivatBank w celu rozszerzenia wsparcia finansowego dla ukraińskich MŚP. Dodatkowe 20 mln euro z Komisji Europejskiej w ramach II filaru ukraińskiego instrumentu zwiększy łączne wsparcie BGK do 40 mln euro. Z tej kwoty 10 mln euro zostanie przeznaczone na dalszą współpracę z KredoBankiem (należącym do PKO Banku Polskiego). Drugie 10 mln euro trafi do PrivatBanku, drugiej instytucji przystępującej do programu. Polscy przedsiębiorcy wciąż jednak czekają na utworzenie przez polski rząd specjalnego funduszu wspierającego polskie przedsiębiorstwa chcące inwestować w Ukrainie, który uzupełniłby II filar ukraińskiego instrumentu.

 

Bariery dla polskich i czeskich firm

Bliskość geograficzna Polski i Czech oraz duża liczba kontraktów podpisanych w ciągu ostatnich trzech lat dają firmom z tych krajów przewagę nad zachodnimi konkurentami. Jednak źródła dyplomatyczne w Kijowie wskazują, że wiele firm postrzega instrument jako niejasny. Podczas gdy instrument obiecuje preferencyjne warunki, wiele firm uważa, że informacje na temat dostępu do funduszy i potencjalnych kosztów są ograniczone.

Co więcej, firmy już działające w Ukrainie donoszą, że złożone ukraińskie otoczenie regulacyjne osłabiło ich apetyt na dalsze inwestycje, powodując wahania przed pełnym wykorzystaniem dostępnego finansowania. Zwłaszcza polscy przedsiębiorcy i firmy oczekują na bardziej konkretne wytyczne dotyczące dostępu do gwarancji bankowych BGK i kredytów inwestycyjnych wspieranych w ramach II filaru, które mają zostać uruchomione w 2025 roku.

Według Pavla Havlicka, czeskiego specjalisty i Visegrad Insight Fellow, zaznajomionego z tą kwestią, „czeskie firmy są coraz bardziej zainteresowane inwestowaniem w Ukrainie, szczególnie w sektorach takich jak rolnictwo, opieka zdrowotna, energetyka i bezpieczeństwo”. Jednak trwająca wojna, związane z nią ryzyko inwestycyjne, brak zachęt finansowych i niewystarczające wsparcie publiczne dla projektów na dużą skalę nadal utrudniają napływ kapitału prywatnego. Analitycy mają nadzieję, że sytuacja ta ulegnie zmianie dzięki nowym instrumentom w ramach Ukraine Facility, ale zauważają, że „niewystarczający kapitał i dopiero stopniowo uruchamiane wsparcie krajowe za pośrednictwem Narodowego Banku Rozwoju hamują postępy, przy czym Polska obecnie znacznie wyprzedza Czechy pod tym względem”.

Analitycy z instytucji finansowych zajmujących się rozwojem zauważają, że podczas gdy ukraiński instrument teoretycznie ma na celu wspieranie MŚP i gmin, duże firmy publiczne i prywatne prawdopodobnie otrzymają większość finansowania. Wynika to z ich zdolności do znacznych inwestycji, a także z braku ukraińskich partnerów zdolnych do wspierania mniejszych przedsięwzięć, jak podkreślili analitycy. Jak stwierdził jeden z nich: „Instrument dla Ukrainy jest przeznaczony dla kraju w stanie pokoju, a nie kraju w stanie wojny, a środki wydane do tej pory nie spełniają wszystkich kryteriów planu, choć Komisja musiała wykazać się działaniami”.

Większość funduszy została przydzielona do filaru I, który wspiera Ukrainę poprzez Plan Ukraiński (wdrażany przez ukraiński rząd) i wynosi 38,27 mld euro – w tym 5,27 mld euro w dotacjach i 33 mld euro w pożyczkach. Wypłaty są uzależnione od spełnienia przez Ukrainę kluczowych etapów Planu Ukraińskiego, wiążąc wsparcie gospodarcze UE z jej oczekiwaniami dotyczącymi zmian systemowych wymaganych do ubiegania się Ukrainy o członkostwo w UE.

Firmy działające w Ukrainie również podkreślają znaczenie dostosowania się do standardów UE dla powodzenia programów inwestycyjnych. Usprawnienie regulacji i zapewnienie zgodności z przepisami UE będzie miało kluczowe znaczenie dla ułatwienia prywatnych inwestycji i odbudowy. Podmioty europejskie w Ukrainie podkreślają, że pewność prawna i ochrona aktywów – w tym zwłaszcza praw własności – mają fundamentalne znaczenie dla przyciągnięcia trwałych inwestycji. Te wyzwania regulacyjne, w połączeniu z ciągłymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa wynikającymi z rosyjskiej inwazji, nadal utrudniają pełne zaangażowanie w Instrument, mimo że zainteresowanie odbudową Ukrainy i długoterminowym potencjałem inwestycyjnym pozostaje duże.

_

Niniejszy artykuł jest pierwszym z serii poświęconej odbudowie Ukrainy: Rola prywatnego biznesu i przyszłość UE.

_

Photo by Ibrahim Rifath on Unsplash

_

Tekst ukazał się w języku angielskim 24 października 2024 na Visegrad Insight.

_

Dr Roch Dunin-Wąsowicz jest stypendystą stypendium im. Marcina Króla w Visegrad Insight i wykładowcą (adiunktem) socjologii w Instytucie Badań Społecznych UCL (IOE, UCL’s Faculty of Education and Society) oraz pracownikiem naukowym w Conflict and Civicness Research Group w LSE IDEAS. Ma doświadczenie w badaniach naukowych w dziedzinie socjologii, ze szczególnym uwzględnieniem społeczeństwa obywatelskiego, migracji i integracji europejskiej. W przeszłości badał społeczną organizacje i tożsamość obywatelską polskich migrantów w Wielkiej Brytanii po 2004 roku, polityczną mobilizację ukraińskich migrantów w Polsce po Euromajdanie, społeczne reperkusje Brexitu w Wielkiej Brytanii oraz oddolny aktywizm obywatelski w całej Europie. Posiada wykształcenie akademickie w dziedzinie socjologii politycznej. Ukończył New School for Social Research w Nowym Jorku i uzyskał tytuł doktora w London School of Economics and Political Science. Jego obecne zainteresowania badawcze obejmują transnarodowych przedsiębiorców i firmy działające na rzecz obywatelskich celów wspierających Ukrainę, a także sposób, w jaki w kontekście populizmu ruchy społeczne kanalizują niezadowolenie obywatelskie, przeciwdziałają de-demokratyzacji i zwiększają odporność demokratyczną w Europie.