Odpowiedzi – Partia RAZEM

Odpowiedzi zostały przesłane przez Martę Nowak, rzeczniczkę Partii RAZEM. Publikujemy je w wersji oryginalnej.

Jaką rolę ma kultura w szeroko rozumianym procesie rozwojowym?

W założeniach programowych Partii Razem kultura jest traktowana jako przestrzeń twórczej aktywności jednostek, w której powstają mocne i trwałe więzi społeczne, panują dobre warunki do prowadzenia edukacji publicznej, a podstawowe dla demokracji pojęcia konkretyzują się w opowieściach, obrazach, znakach i symbolach. Kultura powinna stwarzać ludziom warunki do współpracy, wyznaczania celów oraz rozwiązywania problemów na drodze dyskusji i porozumienia. Nie może jednak trywializować ani fałszować realnych konfliktów społecznych. Zdemokratyzowana i wielogłosowa przestrzeń kulturalna pozwala zmierzyć się z tymi konfliktami „bezkrwawo”, to znaczy: nazwać je, przedstawić, przemyśleć lub zobaczyć z innej, nieoczywistej perspektywy. Jako laboratorium życia zbiorowego kultura nie może konserwować tradycji, pamięci historycznej czy obrazu wspólnoty narodowej, przeciwnie, musi je nieustannie odświeżać i sprawdzać, konfrontować z aktualnymi doświadczeniami ludzi. Kultura to również próby działań twórczych lub interakcje między uczestnikami przestrzeni kulturalnej, które nie zawsze przekładają się na osiągnięcia kanoniczne. Mimo to określają granice społecznej wyobraźni i wrażliwości, otwierają człowieka na alternatywne wartości i wzorce, pobudzają go do zaangażowania, zmieniają jego nastawienie do siebie i innych. Tak rozumiana kultura działa na rzecz partycypacji społecznej. Motywuje ludzi do korzystania z obywatelskiego prawa do czynnego, podmiotowego i zorganizowanego udziału w decydowaniu o państwie, regionie lub miejscowości, w której mieszkają.

Partia Razem proponuje zwiększenie roli edukacji kulturalnej i takie poszerzenie jej zasięgu, aby objęła ona nie tylko dzieci i młodzież w wieku szkolnym, lecz także osoby starsze i ludzi mieszkających w małych miejscowościach. Umiejętności kulturalne, językowe i społeczne, zdobyte w ten sposób, mogą zwiększyć ich szansę na udział w życiu publicznym, poprawić ich pozycję w relacji z lokalnym pracodawcą lub urzędnikiem, ułatwić nawiązanie kontaktów społecznych.

Razem zadba o finansowanie mniejszych ośrodków kulturalnych, skupiając się przede wszystkim na wsparciu pracowników bibliotek, muzeów, galerii, teatrów i domów kultury, a nie kosztownych inwestycjach w reprezentacyjną infrastrukturę. Od istnienia i sposobu działania tych instytucji zależy jakość życia zbiorowości lokalnej, korzystającej z ich oferty i pomocy w różnych przedsięwzięciach artystycznych czy oświatowych. Twórcy, pedagodzy i organizatorzy związani z tymi miejscami, dobrze wynagradzani i zatrudnieni na zasadzie długoterminowej umowy, mogą więcej osiągnąć w swojej pracy oraz podnieść społeczną rangę kultury i sztuki, które reprezentują.

Trzeba przeciwstawić się festiwalizacji polskiej kultury. Środki wydawane na spektakularne „eventy”, stanowiące okazję do niegospodarności i marketingu politycznego za pieniądze publiczne, Razem proponuje przeznaczyć na m.in. wsparcie małych bibliotek i księgarń oraz promocję czytelnictwa. Księgarnie i biblioteki, znajdujące w pobliżu miejsca zamieszkania czytelnika, pełnią funkcję lokalnych ośrodków życia społecznego, ułatwiają kontakty między ludźmi, tworzą dodatkową przestrzeń publiczną, a oferując pożyteczny i wygodny sposób spędzania wolnego czasu, bywają jedyną alternatywną dla galerii handlowej.

Razem popiera finansowanie telewizji publicznej z abonamentu, niewysokiego, lecz powszechnego, doliczanego do rachunku za prąd, tak aby nie musiała ona konkurować o dochody z reklam z nadawcami prywatnymi. Rada nadzorcza TV powinna być otwarta na przedstawicieli organizacji społecznych, instytucji kultury i związków pracowniczych, także nie związanych wprost z mediami. To stworzy szansę funkcjonowania telewizji publicznej jako niezależnego (od nacisków politycznych) narzędzia edukacji kulturalnej i obywatelskiej, upowszechniającego rzetelną i pełną wiedzę o świecie oraz podnoszącego wymagania intelektualne i estetyczne swoich odbiorców.

Jakie powinny być główne obszary polityki kulturalnej na poziomie krajowym oraz samorządowym (lokalnym)?

Partia Razem planuje rozszerzyć rolę państwa jako instytucji stymulującej zmianę w społecznym traktowaniu kultury i sztuki. Należy skończyć z obowiązującym dziś przekazem, że kultura i sztuka jest fanaberią, domeną ludzi bogatych i snobów, natomiast dla większej części społeczeństwa jest nieistotna. Stąd wynikają kłopoty z akceptacją społeczną, czy z pozyskaniem mecenatu prywatnego. Nakłada się na to fakt, że duża część ludzi w Polsce ma ograniczony dostęp do kultury. Chcemy przeciwdziałać wykluczeniu z niej ze względu na czynniki finansowe, społeczne oraz demograficzne, takie jak odległość od dużych ośrodków kultury, brak środków finansowych, brak potrzeby angażowania się w bardziej ambitne formy działalności kulturalnej, bariery językowe, bariery kulturowe czy bariery obyczajowe. Należy wpierać przede wszystkim oddolne inicjatywy artystyczne, działające na rzec partycypacji społecznej, kolektywy artystyczne (tj. skrzyżowanie squatu i domu kultury) czy różnego rodzaju spółdzielnie artystów, kuratorów krytyków i edukatorów.

Większy akcent trzeba położyć na mniejsze ośrodki, gdzie najbardziej uwidacznia się deficyt środków finansowych na rewitalizację i ochronę zabytków oraz gdzie masowo likwiduje się małe biblioteki, księgarnie czy domy kultury, będące niejednokrotnie jedynym ośrodkami pełniącymi funkcję kulturotwórczą.

Wsparcie finansowe dla kultury powinno być zamiast doraźnego długofalowe i rozpisane na lata. Środkami powinna zarządzać kompetentna kadra i wydawać je w sposób racjonalny i transparentny na cele tożsame z interesem społecznym. Chcemy „zdefestiwalizaować” system finansowania instytucji i wydarzeń kulturalnych. Większa część centralnych i samorządowych funduszy nie może iść na pojedyncze, głośne imprezy, przy których grzeją się samorządowi politycy i które są niejasno rozliczane (umowy o dzieło, doradztwo etc). Zamiast tego należy promować przyzwoite wynagrodzenie dla stałych pracowników kultury w domach kultury, muzeach, galeriach sztuki, filharmoniach, teatrach, bibliotekach etc. Przy czym etaty powinny być nadawane z klucza kompetencyjnego, a nie politycznego. Pracownicy instytucji i urzędnicy powinni być wyedukowani, wrażliwi, diagnozować potrzeby, wynajdywać wątki warte poruszenia i tworzyć przestrzeń do działania dla artystów. Należy usprawnić relacje między urzędnikami, artystami i kuratorami poprzez konsultacje społeczne i nastawienie ministerstwa na różnorodność oferty różnych ośrodków w ramach województwa. Wprowadzimy ponadto maksymalną jawność i  przejrzystość płac i procedur na wszystkich szczeblach sektora kultury, w tym transparentność procedur w wyborze dyrektora instytucji kultury oraz jego kadencyjność.

Będziemy promować przedsiębiorców, którzy dotują społeczności lokalne, a nie fajerwerki. Należy zdefiniować instytucje podmioty mogące ubiegać się o finansowanie – przy czym kryteria ich wyboru nie mogą być z strukturalnie ustalone, tylko powinny być wytwarzane w dialogu z zainteresowanymi stronami podczas jawnych i regularnych konsultacji. Chcemy również wprowadzić zmiany w systemie przyznawania grantów. Konieczne jest albo całkowite zerwanie z systemem grantowym i popularyzacja alternatywnych form wsparcia finansowego (to znaczy uniezależnienie instytucji od grantów i konkursów, które sprawiają, że promuje się projekty głośne i komercyjne oraz najlepiej sprofilowane pod ministerialne formularze) albo transformacja linii grantowych z tych promujących głośne wydarzenia (jak ma to miejsce obecnie w konkursach MKiDN i lokalnych) na te wspierające edukację kulturalną i instytucje w mniejszych ośrodkach (mikrogranty).

Najpierw inwestujemy w ludzi – a potem w budynki i instytucje. Zmniejszymy inwestycję w infrastrukturę kulturalną (zapewnimy instytucjom minimum środków na infrastrukturę i działania bazowe) na rzecz inwestycji w kadrę kultury, która stałaby się bazą do prowadzenia systematycznej i systemowej edukacji kulturalnej dla osób w każdym wieku. Co więcej, powinna zostać wprowadzona sprawozdawczość jakościowa, a nie ilościowa, instytucji kultury. Nie może być tak, że samorząd rozliczając te instytucje patrzy na liczby (ilość zwiedzających, ilość projektów kulturalnych, wysokość finansowania własnego i finansowania z projektów centralnych).

Kluczową kwestią jest zapewnienie godnej egzystencji twórcom. Należy, po pierwsze, uregulować prawnie zawód artysty tak, aby definicja prawna raczej włączała niż wyłączała oraz unikała wartościowania. Mówimy stanowcze nie faworyzowaniu w tej definicji absolwentów uczelni artystycznych lub artystów uprawiających taki, a nie inny rodzaj sztuki.  Zaznaczamy też, że sprzeciwiamy się też jakimkolwiek próbom elitaryzacji, w tym też elitaryzacji twórców jako grupy społecznej. Ponadto uważamy, że konieczne jest wprowadzenie prawa ułatwiające zrzeszanie się w związki zawodowe artystów oraz objęcie twórców powszechnym systemem ubezpieczeń, ponieważ są oni najliczniejszą grupą pozbawioną m.in. dostępu do powszechnej opieki zdrowotnej.

Jakie są najważniejsze wyzwania przed polityką kulturalną na najbliższe 10 lat?

a) Zmiana komunikacji i sposobu myślenia o tym, czym jest kultura

Kultura to świat wartości, które wyznajemy i które praktykujemy na co dzień. Wyzwaniem, jakie sobie stawiamy jest upowszechnianie szerokiego i włączającego rozumienia kultury.  Na polu komunikacji należy wykonać ogromną pracę u podstaw po to, aby wszyscy obywatele poczuli, że są uczestnikami i zarazem twórcami kultury, że kultura to coś więcej, niż twórczość artystyczna, elitarna rozrywka, pojedyncze wydarzenia. Kultura to udział w życiu społecznym, język debaty publicznej, przestrzeń miejska, relacje panujące na rynku pracy, nasz stosunek do płacenia podatków; to także kreatywność w czasie wolnym czy sposób spędzania czasu z drugim człowiekiem. Dlatego wierzymy, że zmiana dyskursu o kulturze, pociągnie za sobą transformację świadomości obywatelskiej i wpłynie na zwiększenie partycypacji i zrozumienie sensu budowania silnej i zarazem akceptującej indywidualność wspólnoty.

Jednocześnie pracować musimy nadal nad ciągłym ułatwianiem dostępu do materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego i do wszelkich przejawów twórczości artystycznej.

b) Kulturowy kapitał ludzki

Kultura to nie instytucje i infrastruktura. Kultura to ludzie, ich kompetencje, kreatywność, zaangażowanie w kształtowanie rzeczywistości. Dlatego wielkim wyzwaniem polityki kulturalnej jest zmiana myślenia o roli i pracy animatorów i artystów. Twórcy są często postrzegani jako grupa uprzywilejowana, elitarna albo wręcz przeciwnie – grupa roszczeniowa, nie przyczyniająca się do wypracowywania zysków i zarazem domagająca się coraz większych nakładów na swoja działalność z publicznych pieniędzy. Chcemy by ludzie kultury byli traktowani jako część wspólnoty pracowniczej, jako osoby, które mają duży wkład w rozwój wspólnoty oraz przyczyniają się w sposób pośredni do wzrostu gospodarczego. Będziemy zabiegać, aby pracownicy sektora kultury byli godnie wynagradzani za swoją pracę, by mogli liczyć na stabilne formy zatrudnienia – zarówno w instytucjach, jak i w organizacjach pozarządowych i by mieli równy dostęp do świadczeń zdrowotnych. Jednocześnie wspierać będziemy kadry kultury w stałym podnoszeniu kompetencji i rozwoju zawodowym. Aby realizacja tych postulatów stała się możliwa, potrzebne będzie przemodelowanie systemu dystrybucji środków – odejście od systemu grantowego, na rzecz budowania strategicznego myślenia o kulturze.

c) Decentralizacja kultury

Większość narodowych instytucji kultury znajduje się w stolicy. To sprawia, że ogromne środki kumulowane są w jednym miejscu. Wyzwaniem polityki kulturalnej jest decentralizacja systemu i rozlokowywanie instytucji kultury w innych miastach. To rozwiązanie w znaczącym stopniu wpłynie również na rozwój i ożywienie innych miast, a także wpłynie pozytywnie na poczucie tożsamości mieszkańców.

d) Międzysektorowe oddziaływanie kultury

Chcemy, aby w perspektywie nadchodzących 10 lat  teoretycy i praktycy zajmujący się kulturą byli częścią zespołów opracowujących kluczowe i strategiczne dla działania państwa decyzje, nie tylko z zakresu kultury i edukacji. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego powinno być najbardziej otwartym i mobilnym ministerstwem – jego pracownicy powinni działać w terenie ściśle współpracując z przedstawicielami pozostałych ministerstw jako partnerzy konsultujący wypracowywane tam projekty i czuwający nad sposobem wprowadzania ich w życie.

e) Sieciowanie

Będziemy promować i upowszechniać proces sieciowania się ze sobą instytucji, organizacji i osób zajmujących się kulturą. Przyczyni się to do wzmacniania potencjałów poszczególnych partnerów, do przepływu ludzi, ich kompetencji i doświadczeń oraz do wymiany i wspólnego korzystania z zasobów materialnych. Tworzenie partnerstw w tym sektorze wpłynie na lepszą dystrybucję pieniędzy oraz bardziej efektywne zarządzanie infrastrukturą.