Po 175 latach Węgrzy w końcu zaczęli spierać się o jedyną rzecz, którą wszyscy kochają: kultowy Most Łańcuchowy w Budapeszcie. Dobiega końca jego dwuletnia renowacja, a jedno pytanie pozostaje bez odpowiedzi: czy wpuścić wszystkie samochody z powrotem na asfalt, czy też zarezerwować wąską, ale centralnie położoną przeprawę dla pieszych, rowerzystów i autobusów?

Z pozoru, wydaje się to małostkowe, ale na Węgrzech Viktora Orbána wszystko może przerodzić się w temat ogólnokrajowej walki politycznej. Burmistrz stolicy, Gergely Karácsony, prawdopodobnie najbardziej prominentny polityk opozycji z żarliwą zieloną agendą dla Budapesztu, prowadzi kampanię na rzecz rozwiązania bez samochodów, podczas gdy rząd odmawia zapłacenia swojej części budżetu w wysokości 6 miliardów HUF (16 milionów euro)… chyba że Most Łańcuchowy zostanie otwarty dla całego ruchu. Burmistrz walczy o most, mając za sobą profesjonalne recenzje i zakrojone na szeroką skalę plany zrównoważonego rozwoju. Fidesz przedstawia to jako „kolejny przykład całkowitej niekompetencji lewicowego burmistrza”.

Gospodarczo rozdarty, ale politycznie solidny, Fidesz chce zemścić się za utratę stolicy na rzecz opozycji w 2019 r. Pomimo obietnic Orbána dotyczących zapewnienia funduszy dla Budapesztu, przez ostatnie 4 lata rząd wprowadził liczne ustawy mające na celu zmniejszenie budżetu stolicy, a także innych dużych miast, w których rządzi opozycja. Zasadniczo oznacza to karanie obywateli za głosowanie przeciwko Orbánowi i zmuszanie ratuszy do działania na skraju bankructwa w okresie, który już był niezwykle trudny ze względu na pandemię Covid-19 i wojnę rosyjsko-ukraińską.

Karácsony ma mocną pozycję. Fidesz nie wskazał swojego rywala, a wszystkie sondaże sugerują, że pomimo wysiłków rządu, jest on zobowiązany do reelekcji w 2024 r. Niemniej jednak są to najbardziej niejasne wybory od czasu przejęcia władzy przez Orbána w 2010 r.

 Opozycja w rozsypce

Podobnie jak każda inna pół-autokracja, reżim Orbána osiągał wybitne rezultaty w dostosowywaniu prawa wyborczego. Wszystko to, aby umocnić swoją władzę w kraju.

Po czwartym z rzędu zwycięstwie Fideszu w wyborach parlamentarnych w kwietniu 2022 r., niegdyś zjednoczona opozycja rozpadła się na kawałki a rząd zabrał się do pracy, aby upewnić się, że tak pozostanie. W lipcu 2022 r. parlament (w którym Fidesz ma większość ponad dwóch trzecich głosów) przegłosował poprawkę do konstytucji, zgodnie z którą od 2024 r. wybory samorządowe i do Parlamentu Europejskiego będą odbywać się tego samego dnia.

Oficjalny argument jest do pewnego stopnia logiczny: Fidesz twierdzi, że przeprowadzenie dwóch głosowań tego samego dnia pozwala zaoszczędzić nawet 10 mld HUF (26,5 mln euro) z pieniędzy podatników. Ale efektywność kosztowa jest najmniejszym z rzeczywistych zmartwień rządu. 9 czerwca 2024 r. węgierscy wyborcy otrzymają dwie karty do głosowania. W wyborach do Parlamentu Europejskiego powinna ona zawierać od 4 do 6 list partyjnych: pomimo zjednoczonych wysiłków w 2022 r., partie opozycyjne zbłądziły, odmawiając współpracy praktycznie w czymkolwiek – nie mówiąc już o wspólnym kandydowaniu do Parlamentu Europejskiego.

Zamiast skupić się na kwestiach systemowych czy trudnościach gospodarczych, czas od katastrofalnej porażki w kwietniu ubiegłego roku spędzili walcząc ze sobą, tocząc wojnę o znikome procenty w sondażach. Współpraca wydaje się teraz niemożliwa na poziomie krajowym, więc w wyborach do PE każda partia opozycyjna będzie prowadzić oddzielne kampanie i, w najlepszym wypadku, odbierać głosy podobnie myślącym konkurentom, podczas gdy Fidesz będzie nadal dominował, mimo że żadna europejska grupa polityczna nie chciałaby widzieć swoich europosłów w swoich szeregach.

Eksperci zgadzają się, że gminy są miejscem, w którym można rozpocząć walkę z reżimem Orbána, ale to właśnie tutaj sztuczka wyborcza Fideszu jest najbardziej dotkliwa. Partia rządząca będzie miała swoje logo i kandydatów na każdej karcie do głosowania, prezentując jednolitą platformę. Partie opozycyjne będą musiały konkurować ze sobą w głosowaniu do PE, a następnie próbować przedstawić zgodność w głosowaniu samorządowym.

Przeprowadzenie dwóch głosowań tego samego dnia ma jeszcze więcej zalet dla Fideszu. Choć to dziwne, stało się oczywiste, że wysoka frekwencja faworyzuje partię rządzącą, a organizacja wyborów jednego dnia zdecydowanie ułatwia jej mobilizację. Dodatkowo, połączone wybory pomagają Fideszowi zminimalizować wyzwanie ze strony prawicy. Ultraprawicowa szowinistyczna partia Mi Hazánk (Ruch Naszej Ojczyzny) po cichu wyprzedziła w sondażach prawie wszystkie centrowe i lewicowe partie opozycyjne, a nawet znalazła się na szczycie rankingów wśród osób w wieku od 18 do 29 lat. Jest jednak mało prawdopodobne, aby Mi Hazánk prowadził energiczną kampanię do PE ze względu na swój eurosceptycyzm. Ich kandydaci samorządowi nie mają szans w starciu z tymi wspieranymi przez Fidesz lub resztę opozycji.

Siła opozycji w Budapeszcie

Wybory samorządowe w 2019 r. przyniosły jedyny cios dla rządów Fideszu od 2010 r. Kandydaci wspierani przez opozycję nie tylko osiągnęli wyjątkowo dobre wyniki w głównych miastach (wygrywając 10 z 23 możliwych), ale także zajęli 14 z 23 dzielnic w Budapeszcie, a co najważniejsze, Gergely Karácsony przejął Budapeszt od urzędującego Fideszu Istvána Tarlósa.

Chociaż mylące byłoby stwierdzenie, że jest to znak na 2024 r., dotychczasowy przykład pokonania Fideszu powinien wystarczyć, aby zmobilizować część wyborców opozycji, którzy pozostali w domu w 2022 r. Rozczarowani obywatele mogą poczuć się zobowiązani do rozpoczęcia oddolnego reformowania kraju.

Największy zwycięzca wyborów w 2019 r., Gergely Karácsony, raczej nie straci Budapesztu. Według sondaży z końca kwietnia, jego poparcie wynosi 59 proc. wśród mieszkańców Budapesztu i jest on najbardziej lubianym politykiem w stolicy. Co więcej, 73 proc. mieszkańców miasta zgadza się, że rząd celowo karze Budapeszt (i inne miasta rządzone przez opozycję) za swojego lidera.

Od czasu zmiany warty w 2019 r., mieszkańcy wydają się być zadowoleni z reform przeprowadzonych przez Karácsony’ego. Burmistrz skupił się na poprawie infrastruktury rowerowej, ochronie terenów zielonych i odbudowie zabytków z zielono-społecznym naciskiem, co doskonale pokazuje odbudowa Mostu Łańcuchowego.

Będąc na skraju bankructwa, Karácsony ogłosił „plan przetrwania”, aby budżet miasta przetrwał do września (kiedy nadejdą płatności podatku od przemysłu lokalnego), otwarcie obwinił rząd za trudności gospodarcze stolicy i odmówił zapłaty 25 miliardów HUF (66 milionów euro) z tak zwanego podatku solidarnościowego, który większe miasta wysyłają do skarbu państwa w celu redystrybucji na rzecz mniejszych gmin.

Karácsony twierdzi, że rząd podniósł podatek solidarnościowy i inne tak bardzo, że Budapeszt stał się płatnikiem netto do budżetu, pozywa Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, twierdząc, że to działania niezgodne z konstytucją. Karácsony przeszedł do ofensywy korzystając z zestawu narzędzi politycznych Fideszu, konsultacji krajowych, wysłał do mieszkańców kwestionariusz zatytułowany „Spotkanie lokatorów Budapesztu”. Zapytano w nim, czy to sprawiedliwe, że Budapeszt płaci obecnie podatki dziesięciokrotnie wyższe niż cztery lata temu, czy podatki te powinny zostać wstrzymane, czy usługi transportu publicznego powinny zostać ograniczone w celu sfinansowania płatności na rzecz rządu, czy rząd powinien zapłacić swój udział w wysokości 6 miliardów forintów w odbudowie Mostu Łańcuchowego, a po jego zakończeniu, czy samochody powinny zostać na niego ponownie wpuszczone.

Jest to dalekie od wiarygodnego badania opinii publicznej, ale Fidesz nie może dyskredytować kogoś za stosowanie własnej taktyki – choć nie powstrzymuje to rządowej machiny propagandowej przed próbami. Chociaż obecnie nie jest jasne, czy Karácsony może faktycznie wstrzymać podatki, wiadomo, że wykonał pierwszy ruch w bitwie o Budapeszt i wydaje się, że ma przewagę.

Słabe punkty w zbroi Fideszu

W obliczu impasu w polityce krajowej, opozycja może jedynie zyskać na znaczeniu na szczeblu lokalnym. Pomimo zdumiewającej stopy inflacji wynoszącej 24,5 proc. (inflacja żywności zbliża się do 50 proc.), niekończącej się debaty na temat zamrożonych funduszy UE, ciągłych niepokojów nauczycieli, studentów i lekarzy oraz całkowitej izolacji Węgier na Zachodzie ze względu na rosyjskie powiązania, Fidesz nadal ma poparcie w sondażach na poziomie 50 proc. i coraz więcej osób twierdzi, że „sprawy na Węgrzech idą w dobrym kierunku”. W międzyczasie partie opozycyjne nie umocniły się znacząco, nawet jeśli wygrały wybory uzupełniające w gminach w całym kraju, a także pomogły wielu lokalnym inicjatywom odnieść sukces w miastach średniej wielkości.

Niemniej istnieje wiele luk, które opozycja może wykorzystać. Rząd poświęca dobrobyt swoich wyborców dla celów gospodarczych i zaczyna to przynosić odwrotny skutek. Fidesz zawarł wiele dużych umów z chińskimi producentami akumulatorów samochodowych w celu sprowadzenia fabryk na Węgry – tylko po to, by spotkać się z reakcją obywateli, którzy nie chcą mieszkać obok parków przemysłowych.

Najbardziej zauważalny opór pojawił się w bastionie Fideszu, Debreczynie, drugim najbardziej zaludnionym mieście w kraju, gdzie lider branży CATL buduje swoją największą fabrykę w Europie. Rząd argumentuje, że zwiększają one PKB kraju i tworzą tysiące nowych miejsc pracy; jednak te zagraniczne firmy pozostawiają niewiele swoich zysków w krajach przyjmujących. Co więcej, rząd po cichu oferuje setki miliardów forintów państwowego wsparcia dla tych inwestycji (w przypadku CATL było to 850 milionów euro), nie zwracając uwagi na wpływ tych zakładów na środowisko. I tak koreański gigant Samsung ma fabrykę w Göd już od pół dekady, zatrudniając głównie azjatycką siłę roboczą i nie zachowując przejrzystości w raportach środowiskowych.

Rozbijanie banku

Za zamkniętymi drzwiami Viktor Orbán nazwał przyszłoroczne wybory „najtrudniejszymi”, co prawdopodobnie odnosi się do faktu, że przytłaczająca większość Fideszu to tylko częściowo religijni zwolennicy premiera – druga połowa poparcia pochodzi od osób finansowo przekonanych do głosowania na nich. W wyborach parlamentarnych oznaczało to zwroty podatków, dodatkowe emerytury i bezpośrednie wsparcie w postaci bonów spożywczych, a w wyborach samorządowych zwykle odnosi się to do jakiejś pomocy materialnej lub wybitnego wydarzenia dla lokalnych społeczności.

Tym razem jednak ani skarb państwa, ani lokalne ratusze nie mają zbyt wiele do zaoferowania: inflacja, kursy walut i wstrzymane fundusze unijne pochłonęły rezerwy państwa, a gwałtownie rosnące ceny energii opróżniły kieszenie miast w całym kraju. Oznacza to, że jeśli państwowa propaganda – obecnie prowadząca wojnę z sankcjami UE, „wspieranymi przez USA dolarowymi lewakami” – nie zdobędzie wystarczającej liczby serc, Fidesz może doznać szoku za rok.

Na razie wydaje się, że Fidesz czeka na zmianę wiatru: nie złożył żadnych obietnic na 2024 r. i jeszcze bardziej ingerował w prawo wyborcze, zabraniając przeprowadzania wyborów uzupełniających w okresie roku przed wyborami samorządowymi. Rząd nie podał żadnego wyjaśnienia tej zmiany, ale jest prawdopodobne, że chce uniknąć jakichkolwiek głosowań, zanim osiągnie lepszą sytuację finansową, co ma nadzieję nastąpić przed czerwcem 2024 r.

Wreszcie, Fidesz ma niewiele powodów do radości, nawet jeśli wygra wybory do Parlamentu Europejskiego. Nie ma wątpliwości, że zmiecie konkurencję list partyjnych, ale jest bardzo mało prawdopodobne, aby jakakolwiek europejska grupa polityczna przyjęła swoich posłów do PE, nawet jeśli konserwatywna prawica zdominuje te wybory. Viktor Orbán nie mógł utworzyć pożądanej prawicowej grupy w Parlamencie Europejskim przed rosyjską inwazją, a od tego czasu wykorzystał resztki swojej wiarygodności na rzecz Władimira Putina.

Niemniej jednak Węgry ostatecznie weszły w rok wyborczy, a powodem, dla którego Orbán się martwi, jest fakt, że przez 13 lat Fidesz zdołał poprawić się w każdym pojedynczym głosowaniu – trend, który, biorąc pod uwagę wszystkie powyższe, może się zmienić w 2024 roku. A jeśli jest coś, czego autokratyczny reżim boi się paranoicznie, to jest to upadek.

_

Iván László Nagy – stypendysta programu Marcina Króla, dziennikarz polityczny młodego pokolenia. Pisze do niezależnego węgierskiego serwisu informacyjnego hvg.hu. Prowadzi badania naukowe nad technikami komunikacji populistycznych reżimów. Pisze krytyczne reportaże o globalnej demokracji, ze szczególnym uwzględnieniem quasi-autorytarnych przepływów politycznych na Zachodzie i na Węgrzech.

Artykuł powstał w ramach programu współpracy między głównymi tytułami prasowymi w Europie Środkowej prowadzonego przez Visegrad Insight w Fundacji Res Publica. W języku angielskim tekst ukazał się na łamach Visegrad Insight.

Fot. Canva PRO.