Lokalnie i globalnie

Afryka stała się fałszywym synonimem cierpienia zrodzonego przez konflikt czy ubóstwo; z tego względu granice naszych ram poznawczych zostały ograniczone – utożsamiamy jej mieszkańców z biernością wobec zastanych zjawisk. Tymczasem Afryka Subsaharyjska podlega dynamicznym przemianom – także na poziomie idei, które są tworzone przez Afrykanów z myślą o Afryce. Nowe zjawiska rodzą się z ich własnej inicjatywy i tworzą odpowiadające potrzebom obywateli formy życia ekonomicznego i społecznego. Takie postawy adaptacyjno-innowacyjne powstają jako odpowiedzi na wyzwania rozwojowe. Solidarność uczestników przemian społecznych rodzi się na tle międzynarodowych działań, zabiegających o polepszenie warunków życia w mniej uprzywilejowanych stronach świata. Owa wspólnota działania podyktowana zgodnością interesów wydaje się dobrze odpowiadać na współczesne wyzwania stojące przed polityką międzynarodową i współpracą rozwojową, które niewątpliwie przekraczają możliwości aktorów tej sceny. Podczas tworzenia polityki pomocowej na rzecz krajów mniej zamożnego i trapionego niskimi wskaźnikami rozwoju społecznego globalnego Południa, państwa „bogatej Północy” przez dekady nie uwzględniały faktu, że rozwój winien być procesem wewnętrznym, dokonującym się za sprawą samych mieszkańców. Oprócz tego, w walce z ubóstwem państwa dotujące często nie odnosiły się do rzeczywistych potrzeb krajów rozwijających się, ale realizowały własne motywy ideologiczne, militarne, dyplomatyczne czy handlowe.

Wraz z wolno mijającym kryzysem finansowym dotychczasowe modele rozwoju, a w jego ramach praktyki prorozwojowe, mierzą się z rekordami na skali nierówności, wykluczenia i ubóstwa. Kryzys ujawnił głęboką polaryzację świata na bogate centra i biedne peryferia, ukazując wrażliwość wystawionych na konkurencję i globalne zmiany gospodarek Południa.

Szczęśliwie jednak z wolna do powszechnej świadomości przebija się fakt, że odpowiedzialność za własne procesy rozwojowe wyrażona w zasadzie własności projektów rozwojowych, złączona z kształtowaniem się aktywnych społeczeństw i demokratycznego samostanowienia jest właściwą drogą do pokonania barier blokujących rozwój krajów.

Obecnie kontynent afrykański poddawany jest dynamicznym przemianom demograficznym, które zmieniają jego oblicze społeczno-ekonomiczne. W 2009 roku populacja kontynentu przekroczyła 1 miliard mieszkańców i po raz pierwszy tempo przyrostu naturalnego w afrykańskich miastach przewyższyło ten na obszarach wiejskich. Według prognoz UN-HABITAT – Programu Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich, udział Afrykanów mieszkających w miastach wzrośnie z 40% w 2009 roku do 60% w 2050. Ekspansja afrykańskich ośrodków miejskich niesie w sobie potencjał znacznej poprawy jakości życia ich mieszkańców. Tam, eksplozja populacji zapewnia ekonomiczną żywotność miast, sprzyjając rozwojowi handlu, transportu i komunikacji. Jednakże nadmierny wzrost ludności miast i przekroczenie ich pojemności nie stwarza czynników do prawidłowego rozwoju ludzkiego.

Takie procesy urbanizacyjne mają miejsce w Tanzanii, kraju Afryki Wschodniej, którego populacja jest szacowana na około 36 milionów mieszkańców, z czego 30% mieszkańców zamieszkuje obszary miejskie, a miasta jak Dar es Salaam odnotowują roczny przyrost ludności aż o 7-11 procent. Tymczasem Tanzania pozostaje jednym z najbiedniejszych krajów świata, cechując się wysoką stopą bezrobocia oraz tym, że połowa populacji utrzymuje się za mniej niż 1 dolara dziennie. Co ważne, 80% Tanzańczyków generuje swój dochód z rolnictwa, chociaż większość populacji miejskiej zajmuje się nieformalnymi czynnościami na poziomie mikroprzedsiębiorczości. Obecnie ekonomia Tanzanii coraz bardziej opiera się na czynnościach rynkowych dzięki pozwoleniu na eksplorację potencjału inicjatyw prywatnego sektora.

Owe procesy modernizacyjne zastały mieszkańców nieformalnego koczowiska na terenie portu w Kurasini i zmusiły ich do opuszczenia swojego osiedla. W czasie poprzedzającym eksmisje, członkowie wspólnoty zawiązali stowarzyszenie lokalne „Tanzania Urban Poor Federation (the Federation)”, które wprowadziło schemat oszczędności oraz fundusz pożyczek, a także zaczęło poszukiwania nowej lokalizacji na osiedle. Z czasem federacja zebrała fundusze wystarczające do kupna parceli ziemi w Dar es Salaam, w okolicy Chamazi. Tam też powstaje nowe osiedle mieszkalne z różnorodnymi budynkami realizującymi szeroki wachlarz celów i funkcji. Część domów będzie przeznaczona na wynajem dla osób spoza stowarzyszenia, a dochód z czynszu będzie finansował budowę kolejnych instytucji społecznych, takich jak klinika czy szkoła.

Celem tego ruchu lokalnego jest rozwój aktywnej społeczności poprzez wprowadzenie działalności handlowej oraz naukę różnych profesji na organizowanych tam warsztatach. Taki sposób prowadzenia mechanizmów finansujących życie społeczności zapewnia ekonomiczną i środowiskową efektywność przedsięwzięć. Solidarne wysiłki mieszkańców Tanzanii rodzą się, gdy schematy pomocy środowiska międzynarodowego nie wystarczyły do pokrycia wymagań potrzebujących.

Wprowadzając nowe sposoby zarządzania gospodarką globalną, światowi przywódcy powinni skupić swe wysiłki właśnie na nowym kształcie polityki rozwojowej, której skuteczność jest warunkowana zdolnością do wyjścia poza dominujące dotychczas ramy programowe. Powinniśmy tworzyć warunki sprzyjające samostanowieniu o tempie i rodzaju zmian dla tych, którzy zostali zesłani na peryferie globalnego systemu. Taka zmiana porządku przyniesie korzyść także nam, mieszkańcom należącym do uprzywilejowanej mniejszości.

O koncepcjach rozwojowych i strategiach redukcji ubóstwa:

1. Global Development Research Group, Materialy do II Letniej Szkoły Globalnego Rozwoju, Międzynarodowa Współpraca na Rzecz Rozwoju

2. Global Development Research Group, Dialogi o Rozwoju, nr.1 2007, Katarzyna Czaplicka “Globalne ubóstwo. Perspektywa społeczno-ekonomiczna”

3. Global Development Research Group, Dialogi o Rozwoju, nr.2 2008, Jędrzej Witkowski “Ewolucja koncepcji rozwoju od końca II wojny światowej do roku 2000”

O rozwoju ośrodków ludzkich:

1. Raport UN-Habitat “State of the World Cities 2010/2011- Cities for All- Bridging the Urban Divide” (na stronie www.unhabitat.org)

2. Raport UN-Habitat “The State of African Cities 2010. Governance, Inequality and Urban Land Markets” (na stronie www.unhabitat.org)

O partnerstwie między różnymi aktorami społecznymi na rzecz zrównoważonego rozwoju ośrodków ludzkich:

1. Human Settlements Global Dialogue Series, no.02, “Broad-based partnerships as a strategy for urban liveability: An evaluation of best practices”, Willem van Vliet, UN-Habitat, United Nations Human Settlements Programme (do pobrania na stronie www. unhabitat.org)

O problemach mieszkańców slumsów oraz inicjatywach na rzecz poprawy warunków ich życia:

1. www.homeless-international.org

2. Opis projektu Chamazi Community Housing Scheme